منابع تاریخی

درحال حاضر اهالی یزد آنرا مزار فضل بن امام موسی کاظم می دانند اما این انتساب ، در قرن نهم هجری مورد قبول همگان نبود مؤلفان تاریخ یزد وتاریخ جدید یزد ذکر این مزار را که میان فصیل دروازۀ مهریجرد بود تحت عنوان مزار پیر برج آورده اند . احمد کاتب دراین زمینه چنین نگاشته است : (( هرکس درباب او چنین گفته اند . بعضی بر آن که این قبرامامزادۀ سعید فضل بن موسی الرضا (ع) است برادرسلطان خراسان علی بن موسی الرضا اما به صحبت نپیوسته و از صحابه وتابعین بیرون نیست وغالب آن است ازشهدای فهرج است که بعضی در آن حربگاه زخم خورده بیرون آمدند و بدین طرف آمده اند و پراکنده هریک به مقامی فرود آمدند و به سبب زخم به جوار حق پیوستند وایشان رادرهمان مقام دفن کردند وتحقیق اسامی ایشان معلوم نشد .     

اما قبر بزرگوار او مخفی بود وکسی را معلوم نبود که دراین مقام شهیدی آسوده است تا زمان دولت مبارزالدین محمد مظفر درآمد وشهر را بزرگ گردانید وبسیاری از بیرون ، داخل شهرکرد وبارو بکشید وحفرخندق کرد وچون بدین مقام رسید حفاران کلنگ زدند وبشکافند قبرپیدا شد . نگاه کردند شخصی مهیب دیدند با جامه های سبز وسفید آن قبرآسوده وجامه پوسیده وریزنده نگشته ومصحفی  برسینه اونهاده وبراندام اوجراحت یافتند .

 چنانچه آورده اند که حفاری پاره ای پنبه ازجراحت اوبرداشت خون تازه برپنبه یافت ..... و چون شب درآمد چند علم نورمعاینه دیدند که از آن قبربرمی آید . روز دیگر محمد مظفر سوار شد و برزیارت آمد و بفرمود که قبررا ببستند و فصیل برآن طرف قبرنهادند و درمیان هردو فصیل قبراورا راست کردند وصومعه بربالین قبراوبساختند .

  و اظهاراین قبردرسال سبع واربعین مسبعمائه بود و مزار متبرک است و بسیار نشانها از آنجا دیده اند واهل حاجت به مراد رسیده اند ودرسال اربع واربعین وثمانمائه جناب صاحب اعظم مقرب الملوک العجم امیرقطب الدین خضرشاه بن امیراعظم سعید شمس الدین محمد خضرشاه قطعه ای زمین ازشهرداخل کرد و صومعۀ نیکو بساخت وفرش بگسترد و قبر راخرقه ای از کاشی وآجرپوشانید ودرهای خوب نصب کرد و این مزار را احیاء کرد.

نصب کاشی دورۀ تیموری باید ازآثار قطب الدین خضرشاه باشد که مؤلف جامع مفیدی به اشاره می نویسد درقبررا کاشی ترتیب داد.

ازمندرجات تاریخ یزد وتاریخ جدید یزد چنین برداشت می شود درسال 747 زمانی که محمدبن مظفر باروی نو درشهریزد می کشید خندق حفرمی کرد درمحل مورد ذکر قبری ظاهر شد که جسد مدفون درآن نپوسیده بود مصحفی (قرآن) برسینه داشت .چون محمد مظفرشنید گفت نبش نکنند و فصیل قبراوبکشند و به گفته بعضی از اهالی یزد مزار فضل بن موسی موسی کاظم است .

تا اینکه درسال 844 امیرقطب الدین خضرشاه بن شمس الدین محمد قطعه ای زمین ازشهر(بگفته جعفری عقب باروخرید و داخل مقبره کرد وصومعه ساخت و بانی ساختمان مزارشد .

  ناگفته نماند که زرتشتیان بطور سنتی این مزاررا بسیار محترم می دارند وآن رامدفن یکی ازشاهزادگان ساسانی می دانند چنانچه پیش ازاین اشاره شد مورخان قرن نهم ازاین زیارتگاه تحت عنوان مزار پیر برج آوردند . معلوم است آن را مقبرۀ پیر می دانسته اند نظیر این تسمیه را درمورد عده ای از زیارتگاههای زرتشتی می بینیم ، مانند پیر هریشت ، پیربلبسگر ، پیر نارستان وغیره .

درجامع مفیدی این مزار از آن شاهزاده فضل بن امام موسی کاظم دانسته شده است .بدون آنکه هیچ نوع اختلاف روایت درمورد آن ذکر بشود مؤلف مذکور می نویسد هنگامی که شاه اسماعیل به قصد خواباندن فتنۀ رئیس محمد کره به یزد آمد چون کراماتی ازاین مزار دید مبلغی ازبابت وجوهات یزد را به رسم سیور غان  متولی این آستانه ضمناً می نوسید : (( بیرون مزار تالاری ازچوب ساخته ..... و شیخ بزرگوار مشهور به پیر برج در آنجا آورده .... درایامی که .... محمد علی بیک ناظر بیوتات کرکراق سرکارخالصۀ شریفه دارالعبادۀ یزد می بود برجی رفیع اساسی که از قدیم الایام در آنجا ساخته بودند عمارت کرده نقاره خانه را از میدان خواجه ضیاءالدین محمد بدانجا نقل نمود .... ))

محمد جعفرطرب نائینی درجامع مفیدی ضمن عبارت پردازی ملال آور به تعمیرات عصرقاجاری بنا اشاره کرده وذیل اقدامات خیریه امیرمؤید چنین نوشته است .

(( ازجمله تعمیروتذهیب بقعه متبرکه شاهزاده فضل بن موسی بن جعفرالکاظم .... همتی بود که مصروف انجام آن کار افتاد . شاهزاده محمد ولی میرزا درتصاریف ایامی که عزیمت طرح اساسی دیوانخانه ملوکانه به تصمیم مقرون خواستی داشت درنظر گرفت تا آثار مرقد مطهر .... را به عتبات عالیات فرماید .

پس امیر مؤید سالی که نگین ایالت به انگشت احوال فرخنده مال جای دادند احکام مطاعه به مبالغتی تمام عزصدور یافت تا کافلان مهم بنایی بندد .... درشهور این سال فرخنده فال که عبارت ازعام یکهزارودویست وسیوشش هجری است صورت اتمام به خواست خدا خواهد یافت .

ازنوشته عبدالوهاب طرازبرمی آید که تعمیرات مورد ذکر درسال 1240 به اتمام رسیده است.

مشخصات

این زیارتگاه دارای دو ورودی می باشدکه یکی از ورودی ها به خیابان امام خمینی ودیگر به بازار شاهزاده فاضل راه می یابد . سردر آستانه با قوس جناقی وطاق نماها و دو گلدسته با کاشی هفت رنگ و نقوش اسلیمی ، ختایی ، ترنجی  و خطوط کوفی بنایی و لوز آراسته شده است  . درضلع شمالی دودرب بزرگ مشبک رنگین جدیدالاحداث نصب شده و همچنین  درضلع غربی چند صفه تعبیه گردیده است بقعه شاهزاده فاضل که  به سبک امروزی دو اشکوبه می باشد غرفه دوم آن مزین به آینه کاری و خطوط ثلث است و ضلع غربی این بخش پنجره مشبک آجری دارد. در چهار سوی زیر گنبد پنجره مشبک آهنی و درگریو گنبد پنجره های کوچک در چهارجهت آن  نصب گردیده. کف زیارتگاه با سنگ مفروش شده و آهیانه گنبد مزین به رسمی بندی ، آینه کاری ، فیلپوشها می باشد . سطح خارجی گنبد ( خود ) دو پوسته پیوسته با قوس شبدری تند مزین به کاشی هفت رنگ و نقوش اسلیمی ، ختایی وترنجی است . پشت بام ونمای خارجی آستانه با آجر پوشیده شده است .

یگانه کتیبه قدیم که دراین مزار مشاهده شده است . کتیبۀ کاشی معرق عصر تیموری به اندازۀ 70×90 سانتیمتر است که بطور عمودی بربالای سر قبر منصوب شده است واین عبارت برآن خوانده می شود :

(( استشهد فی سبیل الله الحی الرزاق فرحاً بما آتاه من فضله الخالق الامام بن الامام سبط رسول الله الملک العالم الفضل بن الامام العالم موسی الکاظم بن الامام الناطق جعفر الصادق بن الامام القادرمحمد الباقر ابن الامام الزاهد بن علی بن ابی طالب  سلام الله علی آبائه الکرام وعلیه السلام فی حدود سنه اثنتین وماتین .